Geef ons heden ons dagelijks brood, en af en toe een watersnood.
– Traditioneel gebed van een Dijkgraaf
3 & 4 september 2019
Arnhem
In Nederland zijn we gewend aan het veranderlijke weer. Hier kleden we ons ook vaak op. Maar stel dat er naast dat veranderlijke weer een grotere, permanentere verandering staat te gebeuren. Misschien dat je in het jaar 2300 niet alleen rekening moet houden met een fikse regenbui, maar met veel meer water, omdat Nederland bijna helemaal onder water is verdwenen. Wat zou dan de rol van mode nog zijn?
Team Arnhem van Taskforce Fashion ~ Fashion After Flood ging aan de slag met de vraag welke rol mode zou spelen als Arnhem door het stijgende zeewater in 2300 aan de zee zou liggen. Om voor dit speculatieve scenario meer context te creëren, kreeg het team o.a. uitleg over de rol van het water in Arnhem en omgeving door Nicole Otten en Merel Lammertink van het Waterschap Rijn & IJssel, en Gerard Herbers van de Arnhemse Bekenstichting. Ook kreeg het team een rondleiding achter de schermen in Burgers’ Zoo door Max Janse, curator & hoofd van Burgers’ Ocean. Schrijver en filosofe Sabine Winters volgde deze ontmoetingen en schreef een beschouwing.
Tekst: Sabine Winters & Beeld: Valerie Spanjers
Een beschouwend verslag.
#1
Arnhem onder de Rijn
We staan er niet vaak bij stil, maar Nederland is een deltaland. Dat betekent dat ons land grotendeels onder de zeespiegel ligt. Om ervoor te zorgen dat we droge voeten houden, zijn er in Nederland dagelijks Waterschappen aan het werk om het waterpeil te reguleren. De Waterschappen hebben verschillende taken, zoals het tegenhouden van het zoute water uit de zee, het begeleiden van rivierwater dat vanuit Duitsland ons land binnenstroomt of het op peil houden van het zoete water. Zij zijn continu aan het werk met het water om ons heen.
Het werk doen ze alleen zo goed, dat we er niets van merken en er ons daarom ook niet van bewust zijn.
Is het daarom niet gek om te stellen dat Nederland onder water zou kunnen lopen? Nee. Want ook het Waterschap heeft te maken met grote veranderingen. Het is niet alleen bezig met vechten tegen het water, maar ook met de vraag hoe we nu en in de toekomst zo goed mogelijk met het water kunnen leven. De hevige stortbuien en perioden van extreme droogte vormen een nieuwe uitdaging voor het Waterschap Rijn & IJssel, die het water in en rondom Arnhem in de gaten houdt.
Nicole Otten, Relatiebeheerder gemeenten Liemers Veluwe - Waterschap Rijn & IJssel
Leven we met water of ertegen? Hoe maken we van water een vriend?
“Arnhem aan zee? Dat lijkt mij onwaarschijnlijk. Een realistischer scenario is dat er bij Duitsland een grote overstroming plaatsvindt en dat de dijken doorbreken. De samenwerking met andere landen is hierbij een uitdaging. Wij Nederlanders hebben een andere kijk op water dan onze buren. Bij ons spelen de rivieren een grote rol. De Duitsers voelen die noodzaak niet zo.”
— Nicole Otten, Relatiebeheerder gemeenten Liemers Veluwe - Waterschap Rijn & IJssel
Volgens Nicole hoeven we ons in Arnhem niet eens direct zorgen te maken over de stijgende zeespiegel, maar wel over de Rijn en Dijkring 48. Misschien klinkt het niet direct als een urgente situatie, en net zo ver van je bed als het jaar 2300, maar de heftige pieken van waterval zorgen vandaag de dag al voor grote problemen voor de waterafvoer, waardoor er steeds meer en steeds heftigere wateroverlast ontstaat. Dat dat niet alleen lokaal impact heeft, laat Nicole zien in een ingrijpende video.
Bij hevige waterverplaatsing door extreme buien in Zwitserland en Duitsland zouden de dijken van Dijkring 48 kunnen doorbreken, waardoor Arnhem binnen 48 uur te maken krijgt met zoveel water dat het grotendeels onder water komt te staan.
Aan de ene kant lijkt Arnhem aan zee dus misschien een abstract en fictief scenario, aan de andere kant leven we wel in een wereld die in rap tempo verandert waarin een scenario van een grotendeels onder het wateroppervlak verdwenen Arnhem heel realistisch is. Want hoe je het ook went of keert, Nederland is en blijft een deltaland dat te maken heeft, en in toenemende mate te maken krijgt, met wateroverlast.
Maar wanneer voelen we de noodzaak om hierover na te denken?
#2
Denken in verandering
Tijdens de rondleiding van Max Janse, curator en hoofd Burgers’ Ocean bij Burgers’ Zoo, krijgen de ontwerpers een kijkje achter de schermen van de Ocean, één van de grootste en meest geavanceerde aquaria in Europa. Het belang van een speculatief scenario wordt hier al snel duidelijk: ons ecologische systeem verandert in rap tempo. We weten niet wat de gevolgen hiervan zullen zijn en hoe de wereld eruit gaat zien. Maar dat het door toedoen van de mens sneller verandert dan ooit is een feit.
‘Wij mensen willen in
alles een regeling treffen.’
— Max Janse, curator en hoofd Burgers’ Ocean bij Burgers’ Zoo
Max Janse & Team Arnhem bij Burgers’ Zoo.
“Sinds twee jaar zeg ik niet meer: ‘We bootsen de natuur na’. Ik moet nu zeggen: ‘We doen het hier beter dan in de natuur’, omdat er in het natuurlijke rif bijna geen koraal meer over is. Het doet nog steeds pijn in mijn buik als ik dat aan mensen moet uitleggen.”
– Max Janse, Curator & Hoofd Burgers’ Ocean - Burgers’ Zoo
Max wijst de ontwerpers tijdens het gesprek op het misleidende gevoel dat wij mensen hebben over de maakbaarheid van de natuur. We zijn continu op zoek naar een regeling met de natuur en willen achterhalen hoe we flora en fauna kunnen gebruiken om het onszelf zo comfortabel mogelijk te maken. Dat we moeten terugkomen op de maakbaarheid van de natuur en onze bemoeizucht meer slechts dan goeds heeft voorgebracht, voelt natuurlijk als een klassiek zondevalverhaal:
Ergens op de tijdlijn is door toedoen van de mens iets vreselijks ontstaan en de volgende generaties moeten leren leven met de gevolgen.
Taskforce Fashion gaat echter niet over het onderschrijven van dit fatalistische wereldbeeld, maar over de uitdagingen van een veranderende wereld en de mogelijkheden die liggen in het omarmen van het onverwachte.
Dat de wereld verandert, is iets waar we ons allemaal in kunnen vinden. Maar hoe ga je hier mee om?
Een speculatief scenario biedt de ruimte om te denken in die verandering. Aan de ene kant gaat het in een speculatief scenario om de bewustwording van de situatie waarin we ons begeven; de situatie waarin we nu leven is niet vanzelfsprekend en zou drastisch kunnen veranderen. Aan de andere kant gaat het om de vraag hoe we kunnen omgaan met deze – grote – veranderingen; hoe gebruiken we de beschikbare informatie en hedendaagse technologie en methodes om een beeld te schetsen van dit speculatieve toekomstscenario? De designers maken abstracte scenario’s, zoals een onder water gelopen leefgebied in 2300, letterlijk voelbaar en tastbaar. Dit doen ze door het vertellen van het verhaal middels onderzoek naar innovatieve materialen en toepassingen van mode.
Vaak vergeten we als consument de context waarbinnen mode ontstaat. Door verandering in omstandigheden, ontstaan er uit noodzaak vaak hele toffe dingen. Dat is de basis van het ontstaan van innovaties; noodzaak.
— Carmen Hogg
Ik vraag me vooral af wat water met zich meebrengt. Heel letterlijk door te onderzoeken wat er in het water zit wat ik kan gebruiken om kleding te maken. Denk hierbij aan algen, en ook aan vissoorten zoals de Zonnebaars.
— Karin Vlug
Ik hoop dat de dynamiek van systemen verandert ook al zullen er altijd contrasten bestaan. Ik geloof niet in een utopisch beeld waarin alles gelijk verdeeld is. We moeten wel naar gelijkheid blijven streven; mode zou hier iets aan kunnen bijdragen om het simpele feit dat we het delen.
— Rosanne van Wijk
Choose your battles and fight for what matters to you. Er zijn zoveel dingen waar we vandaag de dag een positievere impact op de wereld mee kunnen creëren. Ik probeer te kijken op macroniveau en te denken op microniveau. Want alles heeft uiteindelijk invloed op elkaar.
— Linda Valkeman